ایرج بسطامی (۱ آذر ۱۳۳۶ بم - ۵ دی ۱۳۸۲ بم)، خواننده موسیقی سنتی ایرانی بود. وی از شاگردان محمدرضا شجریان بود و پس از پیگیری آواز نزد او با پرویز مشکاتیان آشنا شد و اولین آثارش را با آهنگسازی پرویز مشکاتیان به بازار عرضه کرد. تصنیف گل پونهها معروفترین اثر ایرج بسطامی است که مربوط به آهنگی از حسین پرنیا بر روی شعری از هما میر افشار میباشد و پس از مرگ ایرج بسطامی آوازه ملی یافت. از دیگر آثار معروف او میتوان به تصنیف وطن من اشاره کرد که مربوط به آهنگی از پرویز مشکاتیان بر روی شعری از ملک الشعرا بهار است و از طرف سازمان یونسکو سرود ملی اعلام شد. ایرج بسطامی در روز ۵ دی سال ۱۳۸۲ طی حادثه زمینلرزه بم در سن ۴۶ سالگی درگذشت.
تولد ۱ آذر ۱۳۳۶
بم
ملیت ایران
مرگ ۵ دی ۱۳۸۲
(۴۶ سال)
بم، طی حادثه زمینلرزه بم
سبک(ها) موسیقی سنتی ایرانی
استاد(ها) محمدرضا شجریان
سالهای فعالیت از زمستان ۱۳۶۸ تا ۱۳۸۲
علت معروفشدن خواندن تصنیفهای زیبایی چون گلپونهها (اثر حسین پرنیا) و وطن من (اثر پرویز مشکاتیان)
آلبوم معروف رقص آشفته
وطن من
آلبومها
نام آلبوم سال انتشار آهنگساز نوازندگان / گروه خواننده ناشر توضیحات
افشاری مرکب زمستان ۱۳۶۸ پرویز مشکاتیان گروه عارف ایرج بسطامی چهار باغ بانگ نخستین اثر با صدای ایرج بسطامی، مربوط به کنسرت گروه عارف به سرپرستی و آهنگسازی پرویز مشکاتیان در تالار رودکی، اشعار از سعدی شیرازی، حافظ شیرازی و باباطاهر
افق مهر ۱۳۶۹ پرویز مشکاتیان گروه عارف ایرج بسطامی سروش کنگره بینالمللی بزرگ داشت خواجوی کرمانی، تصنیف مست و خراب (از معروفترین آثار بسطامی که حاصل آهنگی از مشکاتیان بر روی شعر از خواجوی کرمانی بود) در این مجموعه انتشار یافتهاست.
مژده بهار زمستان ۱۳۷۱ پرویز مشکاتیان گروه عارف ایرج بسطامی چهار باغ بانگ مربوط به کنسرت بسطامی با گروه عارف در اروپا و شرکت در فستیوال جهانی موسیقی روح زمین
کنسرت ایرج بسطامی و گروه دستان زمستان ۱۳۷۱ حمید متبسم، محمدعلی کیانی نژاد، کیهان کلهر، علی اکبر شهنازی، علی اکبر شیدا گروه دستان ایرج بسطامی . در دستگاههای سه گاه و همایون، کنسرتی در زمستان سال ۱۳۷۱ (دی و بهمن ماه ۱۳۷۱) در مجموعه فرهنگی آزادی، میدان آزادی، ساختههای کیانی نژاد که در این کنسرت اجرا شدند بعد از آن با صدای بسطامی در هیچ آلبومی انتشار نیافتند، این اثر به صورت رسمی از سوی هیچ ناشری انتشار نیافته و تنها با یک دوربین ضبط شدهاست
بوی نوروز زمستان ۱۳۷۱ حمید متبسم، علی اکبر شهنازی، علی اکبر شیدا گروه دستان ایرج بسطامی ایران گام در دستگاههای سه گاه و همایون، از نخستین آثار گروه دستان، تصنیفهای عقرب زلف (تصنیف اصفهان) و باده شبگیر اولین بار در کنسرت ایرج بسطامی و گروه دستان با صدای ایرج بسطامی اجرا شدند
خانه بوی گل گرفت انتشار اول در ۱۳۷۲ و تصحیح در ۱۳۸۷ حسین پرنیا گروه همایون ایرج بسطامی نواگر این آلبوم ابتدا با نام تحریر خیال در سال ۱۳۷۲ انتشار یافت و در سال ۱۳۸۷ تصحیح شد و با کیفیتی بهتر با این نام (خانه بوی گل گرفت) توسط انتشارات نواگر به بازار عرضه شد، این اثر در دستگاههای شور و همایون اجرا شدهاست
وطن من پاییز ۱۳۷۶ پرویز مشکاتیان گروه عارف ایرج بسطامی چهار باغ بانگ تصنیف وطن من در این آلبوم از طرف سازمان یونسکو سرود ملی اعلام شدهاست، در این آلبوم اشعار ملک الشعرا بهار و حافظ شیرازی به اجرا شدهاست
موسم گل ۱۳۸۵ محمدرضا درویشی، عارف قزوینی، موسی معروفی، علی اکبر شیدا ارکستر ایرج بسطامی ماهور اجرای تصانیفی از عارف قزوینی، موسی معروفی و علی اکبر شیدا توسط ارکستری به سرپرستی محمدرضا درویشی، در این آلبوم پرویز مشکاتیان نظارت و نوازندگی سه تار و محمدرضا درویشی علاوه بر سرپرستی، تنظیم قطعات و آهنگسازی قطعهٔ جامه دران را بر عهده داشتهاند
فسانه ۱۳۸۶ کیوان ساکت گروه وزیری ایرج بسطامی نواگر در دستگاه راست پنجگاه و آواز ابوعطا، اشعار از نیما یوشیج، پرویز ایرانپور، سعدی، حافظ، ناصر خسرو، اسماعیل خویی و دکتر وحید موحد
سکوت انتشار اول در پاییز ۱۳۷۸ و انتشار دوم در بهار ۱۳۸۳ محمد میرنقیبی، کوروش متین گروه نیستان ایرج بسطامی چهار باغ بانگ اجرای تصانیفی از محمد میرنقیبی در دستگاه شور، آواز دشتی، بیات ترک و دستگاه سه گاه، به همراهی تار استاد جلیل شهناز، تنظیم کوروش متین
رقص آشفته ۱۳۸۱ حسین پرنیا گروه همایون ایرج بسطامی آواز بیستون در آواز ابوعطا، دستگاه شور، دستگاه چهارگاه و همایون، نسخهٔ استودیویی معروفترین اثر ایرج بسطامی، تصنیف گل پونهها (آهنگی از حسین پرنیا بر روی شعری از هما میر افشار) در این آلبوم منتشر شدهاست
ظهور ۱۳۸۳ اصغر محمدی گروه اشراق ایرج بسطامی آوای نوین انتشار پس از مرگ ایرج بسطامی، در دستگاه شور، آواز دشتی و دستگاه چهارگاه، طبق آنچه بر روی جلد اثر نوشته شدهاست این اثر زمانی که ایرج بسطامی در زنجان بوده در بهار ۱۳۸۲ ضبط شدهاست
خزان و آرزو ۱۳۸۳ همایون خرم، پرویز یاحقی، جلیل شهناز، احمد عبادی حسین مجیدیان، محمدجواد خداوردی و محمود فرهمند ایرج بسطامی نواگر انتشار پس از مرگ ایرج بسطامی، بداهه خوانی ایرج بسطامی به همراه بداهه نوازی تار و سه تار حسین مجیدیان، اجرای تصانیفی از ساختههای همایون خرم و پرویز یاحقی در آواز دشتی و بیات اصفهان، مقدمه براساس ساختهٔ جلیل شهناز به همراه چهارمضرابی براساس ساخته احمد عبادی
کنسرت راست پنجگاه پاییز ۱۳۸۳ پرویز مشکاتیان گروه عارف ایرج بسطامی چهار باغ بانگ انتشار پس از مرگ ایرج بسطامی، حاصل کنسرت ایرج بسطامی با گروه عارف به سرپرستی و آهنگسازی استاد پرویز مشکاتیان در دستگاه راست پنجگاه، انتشار در دو لوح فشرده، پیش از این مشکاتیان لوح فشردهٔ اول را با صدای علی رضا افتخاری در آلبوم به نام مقام صبر منتشر کرده بود و قطعاتی از لوح دوم نیز در آلبوم افق مهر بسطامی منتشر شده بودند
بی کاروان کولی پاییز ۱۳۸۳ کیوان ساکت ارکستر ایرج بسطامی نواگر انتشار پس از مرگ ایرج بسطامی، در این آلبوم اشعار وحید موحد، ه. ا. سایه، مهدی اخوان ثالث به اجرا شدهاست، سرپرست ارکستر: کیوان ساکت
حال آشفته زمستان ۱۳۸۳ حسین پرنیا گروه همایون ایرج بسطامی، رضا رضایی پایور آواز بیستون انتشار پس از مرگ ایرج بسطامی، شامل دو بخش میباشد: بخش اول مربوط به کنسرت ایرج بسطامی و گروه همایون در تابستان ۱۳۷۸ در ارگ بم میباشد (که در آن نسخهٔ دیگری از تصنیف گل پونهها اجرا شدهاست) و بخش دوم با صدای رضا رضایی پایور که پس از درگذشت بسطامی اجرا شدهاست
بیست سال با آثار پرویز مشکاتیان شمارههای ۲ و ۳ زمستان ۱۳۸۵ پرویز مشکاتیان گروه عارف ایرج بسطامی، محمدرضا شجریان، شهرام ناظری و… چهار باغ بانگ انتشار پس از مرگ ایرج بسطامی، پرویز مشکاتیان منتخب ساختههای خودش را که با صدای ایرج بسطامی اجرا کرده بود را یک بار دیگر در آلبومهای بیست سال با آثار پرویز مشکاتیان ۲ و بیست سال با آثار پرویز مشکاتیان ۳ منتشر کرد. مجموعه ۳ آلبوم بیست سال با آثار پرویز مشکاتیان شامل آهنگهای ساخته شده توسط استاد مشکاتیان است که با خوانندگان مختلف اجرا کرده و در هر یک از این ۳ آلبوم از اجراهای چند خواننده استفاده کردهاست. علاوه بر ایرج بسطامی در این مجموعه آثاری از خوانندگانی چون استاد محمدرضا شجریان و شهرام ناظری به چشم میخورد.
بداههخوانی و بداههنوازی ۱۳۸۶ روحالله خالقی، اکبر محسنی بهداد بابایی، محمدجواد خداوردی و کوشان یغمایی ایرج بسطامی نواگر انتشار پس از مرگ ایرج بسطامی، گزیدهای از دو کنسرت خصوصی ایرج بسطامی (با سه تار نوازی بهداد بابایی) که در بین سالهای ۷۳ تا ۷۵ ضبط شدهاست. این اثر شامل تصنیفهای معروفی چون خوشه چین و یار بیگانه نواز میشود
کنسرت ایرج بسطامی و گروه همایون (گلپونهها ۱) حسین پرنیا گروه همایون ایرج بسطامی آواز بیستون انتشار پس از مرگ ایرج بسطامی، آلبوم تصویری شامل بخش اول یکی از کنسرتهای بسطامی و گروه همایون در کرج در دستگاه همایون که در زمستان ۱۳۷۸ اجرا شدهاست، همانطور که میدانیم نسخه ضبط شده در استودیوی تصنیف گل پونهها در آلبوم رقص آشفته منتشر شد و در آلبوم حال آشفته و این آلبوم نسخههای کوتاهی از اجراهای زندهٔ این تصنیف انتشار یافتند، بخش دوم این کنسرت که کنسرت گلپونهها ۲ نام دارد در دستگاه شور میباشد و به خاطر عدم رضایت خانواده ایرج بسطامی هنوز منتشر نشدهاست
پرش به بالا ↑ بخش اول این آلبوم مربوط به اجرای بسطامی و گروه همایون در بم (زادگاه ایرج بسطامی) است اما در بخش دوم بسطامی حضور ندارد. بخش دوم این آلبوم با صدای رضایی پایور اجرا شده و مربوط به همکاری پرنیا و رضایی پایور است. در برخی جاها این آلبوم را به صورت کامل به صدای بسطامی معرفی میکنند اما این اشتباه است. نام این آلبوم از تصنیف حال آشفته (شعر و آهنگ از حسین پرنیا با صدای رضایی پاور) گرفته شده که این تصنیف به یاد بسطامی اجرا شدهاست.
پرش به بالا ↑ بر روی جلد آلبوم بداهه خوانی و بداهه نوازی (بخش سخن ناشر) ذکر شدهاست که آلبوم بداهه خوانی و بداهه نوازی گزیدهای از دو کنسرت خصوصی ایرج بسطامی در بین سالهای ۷۳ تا ۷۵ میباشد. بر روی جلد این نکته نیز ذکر شدهاست که این اثر مربوط به اوایل فعالیتهای هنری بهداد بابایی میباشد.
پرش به بالا ↑ کنسرت ایرج بسطامی و گروه همایون در کرج (اجرا در زمستان ۱۳۷۸) که کنسرت گلپونهها نامیده شدهاست شامل دو بخش میباشد: بخش اول (کنسرت گلپونهها ۱) در دستگاه همایون است و انتشار یافته اما بخش دوم (کنسرت گلپونهها ۲) که در دستگاه شور اجرا شده میباشد به علت عدم رضایت بنیاد فرهنگی هنری بسطامی که توسط خانواده او ایجاد شدهاست و اداره میشود، هنوز انتشار نیافتهاست.
پس از زمین لرزه بم فاطمه بسطامی (خواهر ایرج) و محمدعلی بسطامی (برادر ایرج) بنیاد فرهنگی هنری ایرج بسطامی را تأسیس کردند و از فعالیتهای این بنیاد میتوان به برگزاری تلاش برای معرفی افراد به جامعه، برگزاری مراسم نکوداشت پرویز مشکاتیان و ایرج بسطامی اشاره کرد.
محمدعلی بسطامی (برادر ایرج بسطامی) در گزارشی از نشست مطبوعاتی نخستین جایزه آوازی ایرج بسطامی دربارهٔ معرفی جوانان اهل موسیقی به جامعه با بیان این که شجریان و مشکاتیان، ایرج را به جامعه شناساندند، گفت: به یقین ما در تمام مراحل کاری (معرفی موسیقی دانان به جامعه و..). مدیون این دو استاد بزرگ هستیم. البته یکی دیگر از فعالیتهای این بنیاد تقدیر از هنرمندان در زمان حیاتشان است که در این باره میتوان به مراسم بزرگداشت استاد پرویز مشکاتیان اشاره کرد.
همچنین کتابی تحت عنوان سکوت گویا وجود دارد که در آن مجموعه نوشتههای دربارهٔ ایرج بسطامی و تمامی آثار خوانده شده توسط وی گرد آمده و از سوی انتشارات آتنا به بازار کتاب عرضه شدهاست. مسعود زرگر این کتاب را از مقالات و نوشتههای کسانی چون علی شیرازی گردآوری کردهاست.
سخن پرویز مشکاتیان در مصاحبهای دربارهٔ ایرج بسطامی: «تنها افتخارم در زندگی این است که ترانه وطن من با صدای ایرج، از طرف سازمان یونسکو سرود ملی اعلام شد.»
سخن محمدرضا شجریان دربارهٔ ایرج بسطامی: بسطامی! خداوند گوهری به تو داده و من میخواهم این گوهر را شکل بدهم. او ۶ سال شاگرد من بود. تا میانه دوره عالی هم با من کار کرد. آینده خوبی برایش پیشبینی میکردم. گلی بود که خیلی زود پرپر شد.
ایرج بسطامی در اوج فعالیت هنری خود با مرگ برادرش (نصرتالله بسطامی) رو به رو میشود و از این رو برای سرپرستی خانواده برادرش به بم بازمیگردد. او علاقه زیادی به برادر از دست رفته اش داشت. زمانی که برای تحصیل آواز به تهران رفته بود، برادر مخارج زندگیش را تقبل کرده بود و این بار نوبت ایرج بود که به بازماندگان برادرش ادای دین کند.
بسطامی هرگز ازدواج نکرد و با وجود این که در فقر شدید به سر میبرد، سرپرستی خانوادهٔ برادرش (نصرتالله بسطامی) را بر عهده گرفت.
او به دور از جنجال و هیاهوی هنری در شهرستان بم و استان کرمان، به تدریس آواز برای جوانان محروم و مستعد بم و سرپرستی خانواده برادرش پرداخت.
وی که در اواخر عمرش به زادگاهش بم پناه آورده بود و در خانهٔ کاهگلی پدر زندگی میکرد، سرانجام در سحرگاه پنجم دی ماه ۱۳۸۲، و در پی زلزله بم زیر آوار ماند و درگذشت. در طی این زمین لرزه، ایرج بسطامی به همراه تمام اعضاء خانواده برادرش (به جز خاطره، دختر برادر ایرج) درگذشتند.
وی در سنین نوجوانی مجذوب عمویش یداله بسطامی بود که او را مردی مهربان و از نوازندگان چیرهدست بم و معلم موسیقی می دانست. در همین ایام گروهی با همکاری برادران بسطامی (ایرج، عباس و محمدعلی) و محمدجواد خداوردی (شوهر خواهر ایرج) و نادعلی بنی اسدی و با سرپرستی یداله بسطامی تشکیل شد که در رادیو و تلویزیون آن زمان و اردوهای رامسر اجرای برنامه داشتند. پس از آن ایرج با کمک حسین سالاری (از نوازندگان نامدار کرمانی) به کلاس آواز محمدرضا شجریان راه پیدا کرده و به فراگیری آواز و ردیفهای آوازی پرداخت. در آن زمان او علیرغم مشکلات راه و مسافت زیاد، هفتهای یک بار به عشق فراگیری آواز از بم به تهران میآمد.
ایرج بسطامی پس از چندی اتاقی در محله پامنار تهران اجاره کرد. به دلیل وقایع انقلاب تمرینهای آواز برای او بسیار دشوار بود. اما وی تا آن جا که میتوانست به این تمرینها ادامه داد. بسطامی مدتها بعد در منزل محمدرضا شجریان با پرویز مشکاتیان (آهنگ ساز و نوازندهٔ سنتور) آشنا شد و این آشنایی منجر به شروع همکاریهای بسطامی و گروه عارف شد.
پرویز مشکاتیان دربارهٔ آشنایی خود با ایرج بسطامی گفتهاست: اولین بار ایرج بسطامی را در خانه محمدرضا شجریان دیدم. در آن زمان ما چاووش را داشتیم. به خاطر شرایط اجتماعی آن زمان به خوانندههای بیشتری با صداهای متفاوت نیاز داشتیم. من پشت در کلاس آواز استاد شجریان نشسته بودم تا هنرجوها مرا نبینند. از آن جا بود که از صدای بسطامی خیلی خوشم آمد. ایشان صدای خوبی داشتند و مثل همه آدمهای کویر نشین آدم خیلی مهربان و خوبی بود، بعد از کلاس مدتی با او صحبت کردم تا با نقطه نظراتش راجع به هنر و آواز و انگیزه خواندش آشنا شوم؛ ولی آن قدر ساده یافتمش که مصمم شدم تا با او یک سالی در مورد قضایای پیرامونی سوای موسیقی به گپ و گفتگو بنشینم.
ایرج بسطامی پس از ۷ سال، کلاسهای شجریان را رها کرد و به فراگیری مبانی موسیقی نزد پرویز مشکاتیان پرداخت و کمکم نخستین آلبومهای خود را با مشکاتیان منتشر کرد. آلبومهای افشاری مرکب، مژده بهار، افق مهر و وطن من در همین دوره به بازار عرضه شدند. افشاری مرکب نخستین اثر ایرج بسطامی بود که در سال ۱۳۶۸ منتشر شد. بدین ترتیب محمدرضا شجریان و پرویز مشکاتیان، بسطامی را به جامعه معرفی کردند و اینگونه فعالیت حرفهای ایرج بسطامی به صورت رسمی آغاز شد.
در واقع پرویز مشکاتیان افشاری مرکب را ساخت و بسطامی در اوج آمادگی آن را اجرا کرد. قرار بود که این برنامه پنج شب در تالار رودکی اجرا شود اما به علت استقبال گسترده مردم، اجرا دو شب دیگر تمدید شد. بعد از آن نوار افشاری مرکب به بازار آمد. صدای بسطامی با استقبال مردم روبه رو شده بود. گروه عارف به سرپرستی پرویز مشکاتیان و آواز بسطامی برای اجرای کنسرت به اروپا رفت. در آن زمان بسطامی حدود ۳۳ سال داشت و اجرای این کنسرتها شروعی برای موفقیتهای بعدی او بهشمار میآمد.
یکی دیگر از آثار ایرج بسطامی بوی نوروز است که حاصل همکاری او با گروه دستان و آهنگسازی حمید متبسم میباشد و از کارهای به یاد ماندنی موسیقی ایران است.
ایرج بسطامی با همکاری کیوان ساکت آلبومهای فسانه و بی کاروان کولی و با کورش متین، سکوت و با حسین پرنیا آلبومهای صوتی خانه بوی گل گرفت، رقص آشفته و حال آشفته و آلبوم تصویری کنسرت بسطامی و گروه همایون (گلپونهها ۱) را خلق کرد.
البته آلبوم حال آشفته شامل دو بخش میباشد: بخش اول مربوط به کنسرت ایرج بسطامی و گروه همایون در تابستان ۱۳۷۸ در ارگ بم میباشد و بخش دوم با صدای رضا رضایی پایور پس از درگذشت بسطامی اجرا شدهاست.
تصنیف گل پونهها (که بسطامی آن را در آلبوم رقص آشفته منتشر کرد اما پس از مرگ بسطامی نسخههای دیگری از آن در آلبومهای حال آشفته و کنسرت بسطامی و گروه همایون (گلپونهها ۱) منتشر شد) پس از مرگ وی در ایران آوازه ملی یافت. تصنیف گل پونهها، معروفترین اثر با صدای ایرج بسطامی است.
دربارهٔ کنسرت گلپونهها ۱ این توضیح را میتوان داد که این اثر تنهاترین اثر تصویری انتشار یافته از ایرج بسطامی است و مربوط به کنسرت ایرج بسطامی و گروه همایون در کرج (اجرا در زمستان ۱۳۷۸) که کنسرت گلپونهها نامیده شدهاست، میباشد. این کنسرت شامل دو بخش است و کنسرت گلپونهها ۱ (در دستگاه همایون) بخش اول آن است که از سوی انتشارات آواز بیستون تصحیح و به بازار آمدهاست. بخش دوم این کنسرت که قاعدتاً باید آن را کنسرت گلپونهها ۲ نامید در دستگاه شور میباشد و هنوز انتشار رسمی نیافتهاست.
البته لازم است ذکر شود که کنسرت گلپونهها ۱ تنهاترین اثر تصویری ایرج بسطامی نیست. کنسرت ایرج بسطامی و گروه دستان نیز یک اثر تصویری دیگر از ایرج بسطامی است اما با این تفاوت که این اثر برخلاف کنسرت گلپونهها ۱ به صورت رسمی انتشار نیافته و تنها با یک دوربین از رو به رو ضبط شدهاست. کنسرت بسطامی و گروه دستان در زمستان سال ۱۳۷۱ اجرا شدهاست.
همچنین آلبوم موسم گل حاصل همکاری او با محمدرضا درویشی بود و در آن برخی از تصانیف خوانده شده توسط قمرالملوک وزیری را بازخوانی کرد. این آلبوم به همراه بی کاروان کولی تنهاترین آثار ایرج بسطامی میباشند که در آن بیشتر سازهای استفاده شده سازهای غربی میباشند. در این مجموعه پرویز مشکاتیان کار نظارت بر اجرا و نوازندگی سه تار را بر عهده داشت.
ایرج بسطامی در سن ۴۰ سالگی به اوج فعالیت خود رسید و در طول ۱۴ سال فعالیت ۱۱ آلبوم موسیقی ماندگار، به یادگار گذاشت. آوازهای ایرج بیشتر بر پایه سنتور بود و در گامهای بلند هیچکس به مهارت وی نرسید، همچنین آوازهای دشتی و محای او نیز در کرمان و کل ایران دارای شهرت بسیاری است.
به دلیل مشکلات معیشتی ایرج بسطامی از سالهای پایانی دهه ۷۰ دیگر کار جدی نکرد. با این همه پرویز مشکاتیان یادآور میشود که او یکی از پرتیراژترین آلبومهای موسیقی را به بازار عرضه کرد، آلبومی که وطن من نام دارد و روی شعری از ملک الشعرا بهار ساخته شدهاست که چنین آغاز میشود: ای خطه ایران مهین ای وطن من. این قطعه (تصنیف وطن من) مربوط به آهنگی از پرویز مشکاتیان است که از طرف سازمان یونسکو سرود ملی اعلام شد.
این مطلب هم ناگفته نماند که بیشتر آثار ایرج بسطامی (به عنوان مثال بی کاروان کولی، خزان و آرزو و بداهه خوانی و بداهه نوازی) پس از مرگ او انتشار یافتند. او بیشتر شهرتش را پس از مرگش به دست آورد و بسطامی تا جای امکان اجازهٔ این که تصویری از او روی آلبومهایش چاپ شود را نمیداد.
برخی از آثار بسطامی که پس از مرگش انتشار یافتهاند مربوط به اجراهای خصوصی و ضبطهای خارج از استودیوی او هستند (مثل خزان و آرزو) و طبق آنچه روی جلد آلبوم خزان و آرزو نوشته شدهاست، نباید انتظار داشت که از کیفیت استاندارد برخوردار باشند. هر چند این آثار پیش از انتشار پالایش و تصحیح شدهاند.
ایرج بسطامی در سال ۱۳۳۶ در شهرستان بم از خانوادهای هنرمند متولد شد. هر یک از اعضای خانواده او، از جد پدری گرفته تا پدربزرگ و پدر در زمینه خواندن آواز و نواختن سازهای مختلف تجربه داشتند. تولد و رشد ایرج در چنین خانوادهای به همراه استعداد ذاتی اش موجب گردید که او از پنج سالگی به خواندن آواز علاقه نشان دهد. این علاقه و پیگیری موجب شد که پدر بزرگ به استعداد وی در زمینه فراگیری آواز پی برده و بارها به دیگران تأکید کند «او در آینده خواننده بزرگی خواهد شد». از این رو، پدر ایرج کمر همت بست تا فرزندش را در مسیر صحیح آموزش قرار دهد و اینگونه شد که ایرج نخستین معلم آواز خویش را در خانه و در هیئت پدر یافت. ایرج در این سالها ردیفهای آوازی در مکتب تهران سبک استاد عبدالله خان دوامی را نزد عمویش یدالله بسطامی فرا گرفت و در ادامه و در سن ۲۲ سالگی به جرگه شاگردان محمدرضا شجریان پیوست.